واکاوی نگرش هویتی ابن‌قتیبه دینوری؛ زمینه‌ها و دلایل تکوین رویکرد اسلام‌گرایانه در ایران

در این پژوهش، زمینه‌ها و دلایل شکل‌گیری رویکرد اسلام‌گرایانه در ایران با محوریت نگرش هویتی ابن‌قتیبه دینوری، تحلیل و بررسی می‌شود. هدف پژوهش حاضر، نشان‏دادن ریشه و تبار دیدگاه اسلام‌گرایانه، واکاوی زمینه‌ها و دلایل تکوین رویکرد اسلام‌گرایانه در ایران است. بررسی تغییرات فرهنگی و تحول هویتی در میان برخی از ایرانیان در دوران اسلامی، از دیگر اهداف اصلی این جستار به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد مطالب ضدایرانی و عرب‌مآبانۀ اسلام‌گرایانی چون ابن‌قتیبه دینوری، واکنشی تند به برخی از شعوبیان افراطی بوده که مجموعه‌ای از تفکرات افتخار به تاریخ، ذم و تحقیر اعراب، به سخره گرفتن آداب و قواعد اسلام و... را در خود داشتند. بی‌گمان یکی دیگر از دلایل تکوین جریان هویتی اسلام‌گرا در ایرانِ دوران نخستین اسلامی و تفضیل عرب بر عجم از جانب آنها، شدتِ تمایلات اسلام‌گرایانۀ این گروه و عدم تمایز بین عرب و دین اسلام بوده است. به دیگر سخن، بینش اسلام‌گرایانه، افزون بر عدم تمایز بین اسلام و عرب، برآمده از ارادت و تعصب این دانشمندان ایرانی به دین اسلام بود. روش انجام این پژوهش در سطح داده‌شناسی، روشِ تحقیق اَسنادی تاریخی و کتابخانه‌ای و در سطح ارزیابی داده‌ها و تجزیه و تحلیل آنها، با مدل توصیفی ـ تحلیلی است.